سالانه ۷۰هزار تن شمش تولید شود، اما هنوز یک ماه از زمان افتتاح این کارخانه نگذشته بود که مسئولان این کارخانه اعلام کردند، به علت کمبود مواد اولیه‌ای چون کک و نبودن سایر مواد مورد نیاز تهیه چدن، فعالیت این کارخانه متوقف شده است. شرکت ذوب‌آهن غرب کشور هم قرارداد خود را با پیمانکار در ۳۰ دی ۹۰ به صورت یکجانبه فسخ کرد و این کارخانه تعطیل و کارگرانش اخراج شدند. نزدیک ۲۳ ماه پس از این ماجرا، مدیرعامل کارخانه ذوب‌آهن غرب ایران مجددا خبرنگاران و اصحاب رسانه را به خطوط تولید بازسازی شده این واحد صنعتی فراخواند و به آنها گفت: در این کارخانه از این پس فرومنگنز تولید خواهد شد. اسماعیلی توضیح داد: از ابتدا نیز تولید چدن در این کارخانه مقرون به صرفه نبوده است و علت اصلی تعطیل شدن این کارخانه هم همین بود. تاکنون برای ساخت و تغییر خطوط کارخانه ۴۴میلیارد تومان هزینه شده است و دومیلیارد تومان دیگر هم اعتبارات نهایی لازم دارد. با این وصف می‌توان گفت که واحد صنعتی یاد شده با هوشیاری و حرکت سریع و به‌موقع مدیرانش عاقبت به خیر شد و سراغ تولید محصولی رفت که ظاهرا هم مواد اولیه آن در دسترس است و هم مقرون به‌صرفه خواهد بود. به این بهانه در گزارش امروز به وضعیت و چگونگی شرایط تولید منگنزها در کشورمان می‌پردازیم.
ریشه‌های منگنز
منگنز فلزی شکننده و غیرقابل انعطاف و شکل‌گیری است، اما وقتی که با‌‌آهن (و فولاد)، آلومینیوم و سایر فلزات غیرآهنی تشکیل آلیاژ می‌دهد، خواص فیزیکی آن بهبود می‌یابد.
منگنز در بسیاری از کانی‌های موجود در پوسته زمین وجود دارد. باوجود اینکه بیش از ۳۰۰ معدن حاوی منگنز شناسایی شده است، تعداد کانی‌های منگنزدار دارای ارزش اقتصادی، کمتر از ۱۲ است و در موادی چون پیرولوزیت، پسیلوملان، براونیت، منگانیت و رودوکروزیت کانسارهای رسوبی یا تجزیه‌ای یافت می‌شوند.
خلاف فراوانی و توزیع جغرافیایی ذخایر منگنز، ۹۵درصد از تولید جهان فقط در هفت کشور تولید می‌شود. از تولیدکنندگان اصلی منگنز می‌توان از آفریقای جنوبی با ۳/۶۲میلیون تن، گابون با ۲/۴۵میلیون تن، استرالیا با ۲میلیون تن، برزیل با ۱/۸میلیون تن و هند با ۱/۱میلیون تن اشاره کرد. بیش از ۸۰درصد از ذخایر کشف شده جهان در دو کشور اوکراین و آفریقای جنوبی متمرکز شده است و تقریبا هیچ کشور صنعتی جهان همانند آمریکا، ژاپن و کشورهای اروپایی دارای ذخایر قابل توجه منگنز نیستند و باید همگی نیازهای خود را وارد کنند. نام منگنز از واژه لاتین Manganese که به خواص مغناطیسی منطقه پیرولوزیت (کانه اصلی منگنز) اشاره دارد، گرفته شده است. منگنز از نظر فراوانی، دوازدهمین عنصر در پوسته زمین است. این عنصر در طبیعت به‌صورت خالص تشکیل نمی‌شود و بیشتر به‌صورت اکسید، کربنات و سیلیکات وجود دارد.
معادن منگنز
براساس تخمین GBS تولید منگنز کم‌عیار در ایران از ۸۲هزار و ۶۹۴ تن در سال ۱۹۹۶ به ۱۳۵هزار تن در سال ۱۹۹۷ و ۱۹۰هزار تن در سال ۱۹۹۸ افزایش یافته است. WBMS میزان تولید منگنز ایران را ۹هزار تن گزارش کرده است. طرح توسعه معدن ونارچ قم از مارس ۲۰۰۰ آغاز شده است و پیش‌بینی می‌شود که پس از اجرای طرح، این معدن ماهانه ۱۰۰هزار تن منگنز پرعیار تولید کند. براساس گزارش راسکیل، تولید فروآلیاژهای منگنز از سال ۱۹۹۳ با نرخ سالانه سه‌هزار تن شروع شد. براساس گزارش وزارت صنایع و معادن سابق، تولید فرومنگنز در سال ۷۸ به ۱۲هزار و ۳۵۰ تن رسیده است. شرکت نوید منگنز، یک کوره قوس الکتریکی با ظرفیت تولید سالانه ۳۰هزار تن فرومنگنز پرکربن و متوسط کربن در اصفهان برپا کرده است و تولیدات آن در صنایع فولاد اصفهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شرکت معدن فاریاب با ظرفیت اسمی تولید سالانه ۲۰هزار تن فرومنگنز از سال ۱۹۹۵ آغاز به‌کار کرده است. شرکت فروآلیاژ قشم نیز با ظرفیت تولید سالانه ۳۰هزار تن فرومنگنز از سال ۲۰۰۰ (۱۳۷۸) آغاز به کار کرده و در این سال چهارهزار تن تولید
داشته است. شرکت ذوب کاویان در شهرک صنعتی اشتهارد از توابع استان قزوین، نیز از سال ۱۳۷۹ با ظرفیت سالانه هفت‌هزار تن آغاز به کار کرده است و در شش ماه دوم سال ۱۳۷۹، حدود ۳۵۰ تن فروسیلیکو منگنز تولید کرد.
به گفته اکثر کارشناسان امور معدنی، معدن منگنز ونارچ قم با ذخیره‌ای افزون بر۵/۷میلیون تن بزرگترین معدن منگنز ایران از نظر ذخیره است که برای دستیابی به کنسانتره مورد نیاز صنایع مختلف از این معدن بخش قابل توجهی از ذخیره آن به عملیات پرعیارسازی نیاز دارد.
تولید منگنز در ایران
میانگین تولید منگنز در ایران طی دوره ۷۶-۸۰ به مقدار ۹۹/۸هزارتن بوده که از ۷۸هزار تن در سال ۷۶ به ۸۳هزار تن در سال ۷۸ و ۱۴۰هزار تن در سال ۸۰ افزایش یافته است. بزرگترین تولید‌کننده سنگ منگنزکشور، معدن ونارچ قم است. تولید سنگ منگنز در ایران از ۲۹هزار و ۲۶۶ تن سنگ خام منگنز و (سه‌هزار و ۹۵۷ تن کنسانتره) در سال ۶۸ به ۸۳ هزار و ۵۸۲ تن سنگ خام منگنز و ۷۸هزار و ۱۸۹ تن سنگ‌آهن منگنزدار در سال ۷۸ افزایش یافته است. تولید فرومنگنز در ایران نیز از یک‌هزار و ۴۰ تن در سال ۷۴ به ۱۲هزار و ۳۵۰ تن در سال ۷۸ افزایش یافته است. افزایش تولید فرومنگنز از هشت‌هزار و ۷۰۵ تن درسال ۷۷ به ۱۲هزار و ۳۵۰ تن در سال ۷۸ به افزایش تولید در شرکت نوید منگنز بازمی‌گردد. تولید سال ۷۹ نسبت به سال ۷۸ حدود ۲۵درصد کاهش داشته است که این امر ناشی از انجام تعمیرات در کوره تولید فرومنگنز معادن فاریاب است. میانگین تولید منگنز در ایران دوره
۱۹۹۷-۲۰۰۳، معادل ۴۷۸۴۶/۷۱تن بوده است که از ۴۵هزار و ۹۰۰ تن در سال ۱۹۹۷ به ۵۴هزار و ۴۰۰ تن در سال ۲۰۰۰ و ۴۵هزار و ۵۷۹ تن در سال ۲۰۰۳ رسیده است. ایران در سال‌های ۲۰۰۳-۲۰۰۰ از نظر میزان تولید منگنز مقام ۱۱ جهان (۰/۳۵ درصد تولید جهان) را به خود اختصاص داده بود.
تولیدکنندگان منگنز در ایران
در ایران سه کارخانه تولید فرومنگنز با مجموع ظرفیت ۳۴هزار تن و ۱۱ کارخانه تولید سولفات منگنز با مجموع ظرفیت ۹هزار و ۳۰۵ تن و یک کارخانه تولید کود با ظرفیت یک‌هزار تن و یک کارخانه تولید‌کننده فرو سیلیکو منگنز فعال هستند.
معادن عمده منگنز
بزرگترین معدن منگنز ایران معدن ونارچ قم است که بالاترین نسبت را در مقایسه با دیگر معادن منگنز کشور دارد. عملیات اکتشافی در کانسار منگنز رباط‌کریم که از قدیمی‌ترین کانسارهای شناخته شده منگنز در ایران است، از حدود سال‌های ۱۳۲۰ آغاز شده است. کانسار‌آهن منگنزدار شمس‌آباد اراک به‌عنوان تامین‌کننده خوراک نخستین کارخانه ذوب‌آهن بود که به این منظور مورد شناسایی و اکتشاف قرار گرفت.
کانسارهای منگنز
بهره‌برداری از کانسارهای منگنز در ایران ابتدا با هدف صدور به کشورهای اروپایی و ژاپن انجام می‌شد، اما با ایجاد و گسترش کارخانه ذوب‌آهن اصفهان این کارخانه عمده‌ترین مصرف‌کننده منگنز استخراجی در داخل کشور شد. مصرف اصلی سنگ منگنز در کشور مربوط به صنایع فولاد و بزرگترین مصرف‌کننده آن کارخانه ذوب‌آهن اصفهان است. این کارخانه برای تولید دومیلیون تن فولاد، نیاز به ۱۰۰هزار تن سنگ منگنز با عیار ۲۵درصد دارد. در حال حاضر از بین کانسارها و آثار شناخته شده منگنزدار ایران، با در نظر گرفتن سطح فعالیت‌های انجام شده در آنها، سه معدن ونارچ قم، رباط کریم و ناریگان به‌عنوان تامین‌کننده بالقوه نیازهای داخلی به‌شمار می‌روند. بررسی کامل و ارزیابی دقیق از میزان ذخایر اقتصادی منگنز در ایران نشان می‌دهد که تاکنون بیش از ۴۵ کانسار و نشانه معدنی منگنز در ایران شناسایی شده که در میان آنها ۱۰ کانسار متوسط و بقیه کانسارهای کوچک و نشانه معدنی هستند. از دیگر کانسارهای با منشا منگنز ایران می‌توان به آغچه‌مزار، برداسکن، چاه سفید، غزلچه، چاه گبری، کوه داربید و میناب اشاره کرد.
کانسارهای منگنز ایران با منشا دگرسانی- گرمابی، نخستین‌‌بار در سال‌های ۵۶ – ۱۳۵۵ توسط گروهی از زمین‌شناسان شرکت ملی ذوب‌آهن ایران مرکزی مورد مطالعه قرار گرفت. کانسنگ‌های منگنز در سنگ‌های دگرسان شده کربناته و سیلیکاته دیده می‌شوند. ازجمله ذخایر شناخته شده این نوع منشا در ایران کانسار شمس‌آباد در اراک، گنشک، ملایر، ناریگان، چاه‌باشه، مورچه‌خورت، حسن‌رباط، چاه پلنگ، خالوحیدر، موته، سورمق و ترکمنی هستند.
از این میان، معدن ونارچ قم با توجه به شرایط نسبتا مناسب آن از نظر سابقه بهره‌برداری و وجود اطلاعات اکتشافی، وضعیت مناسبی دارد و یکی از مهم‌ترین تامین‌کننده‌های منگنز ایران است.
ذخیره کانسارهای منگنز در ایران حدود ۱۷میلیون تن برآورد شده است (به جز ذخایر منگنز آهن‌دار). میزان ذخایر کانسارهای‌‌آهن منگنزدار نیز حدود ۱۰۰میلیون تن و تولید کانسنگ منگنز ایران، سالانه حدود ۱۳۵هزار تن است. ایران در مقایسه با دیگر کشورها از نظر تولید کانسنگ منگنز در مکان پانزدهم قرار دارد. به عبارت دیگر، ۰/۵درصد از کل تولید منگنز جهان، به ایران تعلق دارد.
منبع : گسترش آنلاین نوشته حسن فرازمند
